Meme sağlığı açısından meme hastalıklarında erken tanı çok önemlidir. 20 yaşından sonra düzenli olarak ayda 2 defa kişinin kendisi tarafından meme muayenesini yapması kendi memelerinin yapısı hakkında bilgi sahibi olması ve zaman içinde oluşacak değişikliklerin farkına vararak hekime başvurması erken tanıyı kolaylaştırması açısından büyük önem taşır. Ailesinde meme kanseri öyküsü olan veya diğer risk faktörlerine sahip kadınlar için düzenli olarak hekim muayenesi yapılmalıdır. 40 yaşından sonra her yıl düzenli olarak tarama mamografisi yaptırılmalıdır.
Meme Görüntüleme Yöntemleri
Mamografi
Ultrasonografi (US)
Manyetik Rezonans (MR)
Pozitron Emisyon Tomografisi (PET)
Mamografi
Mamografi memeyi iki levha arasında sıkıştırarak düzleştirmek süretiyle röntgen çeker gibi “X“ ışınlarını kullanarak filmini çekme tekniğidir. Günümüzde meme dokusunu görüntülemede en sık kullanılan radyolojik yöntemdir. Mamografi tarama mamografisi ve gerekirse tanı mamografisi şeklinde yapılır. Mamografi çekilirken memenin maruz kaldığı radyasyon çok düşük düzeydedir. Mamografi ile elle muayenede hissedilemeyecek kadar küçük kanser odakları görüntülenerek, kanser erken evrede saptanabilir. Tarama mamografisi; özel bir risk faktörü bulunmadığı takdirde 40 yaş üstü kadınlarda yılda bir kez yapılmalıdır. 40-49 yaş arasında düzenli mamografi takipleriyle meme kanserinden ölüm oranında %24, 50-74 yaşlar arasında ise %34 oranında bir azalma saptanmıştır.
Mamografide, röntgen ışınları dokulardan geçerken ne kadar sert bir doku ile karşılaşırlarsa o kadar emilir ve dokuda kalırlar. Yaşın ilerlemesi ve özellikle hamilelik ve emzirme sayısının artması ile bir bayanın memesindeki süt üreten dokuların miktarı azalmakta ve yumuşak olan yağ dokularının oranı artmaktadır. Bu da çekilen memografide memenin daha koyu renkli görünmesine, dolayısıyla memede var olan gerçek sert kitlelerin bu kara zeminde beyaz ve daha iyi fark edilebilir halde görülmesine neden olmaktadır. Bunun için bir ortalama vermek gerekirse kesin bir sınır olmamakla beraber 40 yaş ve iki emzirmeden sonra çekilen mamografiler iyi ve kaliteli bir sonuç vermektedir. Yani erken yaşta mamografi çekilmez veya zararlıdır diye bir şey yoktur, ancak bu yaşlarda çekilen mamografinin görüntüsü bize çok fazla bilgi verememektedir. Mamografiye ek olarak sıklıkla uygulanan tanı yöntemi ultrasonografidir. Meme kanseri risk faktörlerini taşımayan 40 yaş altı kadınlarda öncelikle yapılan görüntüleme yöntemidir.
Meme Hastalıklarının Tanısı
Meme hastalıkları tanısında muayene, radyoloji ve laboratuvarın her üçü birden rol oynar. Meme hastalıkları mutlaka bir cerrah tarafından değerlendirilmelidir. Mamografi veya cerrahi girişim kararı hastayı muayene eden hekim tarafından verilmelidir.
Meme kanserinin tanı, tedavi ve takibi mültidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Cerrah, radyolog, patolog, medikal onkolog (kemoterapist), radyasyon onkoloğu (radyoterapist) ve radyoizotop uzmanı bu yaklaşımda yer alırlar. Genellikle tanıdan sonraki ilk yaklaşım cerrahidir. Erken tanı ile başlangıç safhasında yakalanmış kanserlerde yapılacak cerrahi tedavi de o kadar küçük olur, memenin şeklinde önemli bir şekil bozukluğu meydana gelmez. Kanserli doku büyüdükçe çıkartılması gereken doku miktarı artar. Cerrahiden sonra kanserin tipine ve yayılma derecesine göre önce kemoterapi veya radyoterapi ve gerekirse her ikisi uygulanır.
Meme Kanserinden Korunma
Meme kanserinden korunmak ancak risk faktörlerinin kontrol edilmesiyle mümkün olabilir. En önemli risk faktörleri olan cinsiyet ve yaşı değiştirmenin imkanı yoktur. Diğer önemli risk faktörlerinin başında ailesel yatkınlık, adet görme özellikleri, doğum ve sosyo ekonomik durum gelmektedir. Diyetteki yağ miktarının azaltılmasının meme kanseri riskini azaltabileceği tartışmalıdır. Yağın günlük kalori ihtiyacının %30 altına indirilmesi, bol meyve, sebze ve hububat yenmesi önerilmektedir. Balık yağı tüketimi faydalıdır. Alkol alınımının azaltılması yararlıdır. Fiziksel aktivite çok önemlidir. Genç yaşta egzersiz yapan ve normal kilosunu koruyan kadınlar ömür boyu meme kanserinden korunabilirler. Genetik nedenlerden dolayı meme kanseri riski yüksek olan kadınlar genç yaşta egzersiz yaptıkları ve normal kilolarını korudukları takdirde hastalığın ortaya çıkması gecikmektedir.Meme hastalıklarında erken tanı çok önemlidir. Özellikle meme kanseri için hayat kurtarıcıdır.
Meme Kanseri Tedavisi
Son yıllarda meme kanseri tedavisinde oldukça önemli gelişmeler olmuştur. Bir çok tedavi olanakları ortaya çıkmıştır. Bu olanaklar, önemli ölçüde, hastalığın saptandığı safhaya göre değişmektedir.Hastalığın evresi, patolojik inceleme sonrası saptanan tümör özelliklerine göre 4 farklı şekilde tedavi edilebilir.
Cerrahi Yöntem: Ameliyatla kanserli dokunun çıkarılmasıdır. Bu uygulamalar temel olarak, memenin alınmadan korunmasına yönelik olanlar ve memenin tümünün çıkartılmasına yönelik olanlar olarak iki ana gruba ayrılmaktadır.
Kemoterapi: ilaçlarla kanser hücrelerinin öldürülmesi amaçlanır. Bu ilaçlar ağızdan veya damardan verildikten sonra tüm vücuda yayılır. Genellikle, aynı anda birkaç ilaç birlikte verildiğinde daha etkili olduklarından, değişik kombinasyonlar halinde verilirler. Kemoterapi, belirli bir süre verilir ve sonra ara verilir. Hastalarda cerrahi tedavi sonrası yapılan tetkiklerde, herhangi bir bölgede kanser kalmamış olsa bile, koruyucu önlem olarak bir süre ilaç tedavisi yapılabilir.
Radyoterapi: Meme bölgesine ve koltuk altına uygulanarak, cerrahi girişimden sonra kalma olasılığı olan kanser hücrelerinin ışınlar ile öldürülmesi amaçlanır.
Hormonal tedavi: Hormonların kanser hücrelerinin çoğalmasını sağlayan etkilerini yok etmek amacı ile hormonların çalışmasını bozan ilaçların veya hormon salgılayan bezleri çalışamaz hale getiren tedavilerin verilmesidir.
Meme kanseri tedavisi, günümüzde, uzmanlardan oluşan ekiplerce yapılmaktadır. Böyle bir ekip içinde cerrah, onkolog, radyasyon onkoloğu, radyolog, patolog, psikolog, plastik cerrah, fizyoterapist gibi, tıbbın değişik dallarından bir araya gelmiş ve özellikle çalışma alanları meme kanseri üzerinde yoğunlaşmış hekimler bulunur.
Meme Kanserinde Erken Tanı ve Bazı Rakamlar
Meme Kanseri
Meme kanserinin kesin nedeni halen bilinmemekte ve hastalığın oluşumu engellenememektedir.
Ancak son yıllarda tıptaki gelişmelere paralel meme kanserine yakalanan hastaların kaliteli yaşam süreleri uzatılmıştır.
Meme Kanseri Sıklığı
180.000 Meme kanseri tanısı / yıl
Kadınlardaki tüm kanserlerin %30’u
44000 ölüm /yıl
Akciğer kanserinden sonra ikinci sırada
40-55 yaş bayanlarda birinci sırada
30-35 yaş arası risk : 25 / 100.000
45-50 yaş arası risk : 200 / 100.000
Meme Kanserinde Risk Faktörler
Meme kanseri tanısını alan kadınların %70’inde hiç bir risk faktörü saptanamamaktadır.
Genetik faktörler.
Hormonal faktörler.
Çevresel faktörler.
Risk faktörleri önem sırasıyla :
Kadın olmak
İlerleyen yaş (en yüksek 60 yaş)
Aile öyküsü
Şişmanlık (3 kat)
Meme Kanserinde Genetik Faktörler
Meme kanserli olan akrabaların yakınlık derecesi ve sayısı ayrıca kansere yakalanma yaşları önemlidir.
Yumurtalık kanseri , pankreas kanseri , tiroid kanseri , beyin tümörleri , deri ve kalın barsak kanserleri…
Anne veya kız kardeşte menapoz öncesi meme kanseri oluştuysa risk 6 kat artar.
Birinci derece akraba da iki tarafta da meme kanseri saptanmışsa risk 10 kat artar.
Meme Kanserinde Hormonal Faktörler
İlk adet yaşı
Adetlerin düzeni (siklus süresi)
İlk miadına gelen hamilelik yaşı
Doğum sayısı
Emzirme
Düşükler / Kürtajlar
Menapoz yaşı
Meme Kanserinde Çevresel Faktörler
Beslenme (yağlar , lifli gıdalar)
Sigara (aktif / pasif ??)
Alkol
Fiziksel aktivite
Radyasyon
Kimyasal maddeler
İlaçlar
Meme Kanseri Gelişme Riskini Düşük Derecede Arttıran Faktörler
Erken menarş (ergenlik)
Geç menapoz
Doğum yapmamak
35 yaştan sonra ilk doğum
Emzirmemek
Fiziksel Aktivite (Genç yaşta)
Şişmanlık (Menapoz sonrası)
Düşük / Kürtaj
Anne karnında Östrojene maruz kalma
Östrojen+Progesteron İçeren ilaçlar
Düzenli alkol alımı (24ml/gün <)
İyi huylu meme kitleleri ve kanser riski
Riski Arttırmayanlar: Fibroadenom , Basit kist , Duktal ektazi , Apokrin metaplazi , Mastit , Hafif hiperplazi , Adenoz , Fibroz
Riski Hafif Arttıranlar (risk 1,5-2 kat artar) : Solid veya Papiller Hiperplazi, Papillom + Fibrovasküler nüve
Riski Orta Derecede Arttıranlar (5 kat): Duktal veya Lobuler Hiperplazi
Meme kanseri gelişme riskini orta derecede arttıran faktörler
1. Derece akrabaların birinde meme kanseri saptanması (2.6-2.8 kat)
Özellikle 40 yaşından önce radyasyona maruz kalma
Meme kanserine yakalanmış olması riski arttırıyor. (10 yılda risk 2-4 kat artar)
Yoğun meme yapısı (dens meme) riski 2-4 kat arttırıyor.
Meme kanseri gelişme riskini yüksek derecede arttıran faktörler
1994 yılnda BRCA-1
1995 yılında BRCA-2
Bu genlerin varlığında 70 yaşına varana kadar meme kanserine yakalanma riski %85’e kadar yükselir.
Ailesel meme kanseri öyküsü olan bayanların % 16’sında BRCA-1/2 bulunur.
Genetik Danışmanlık
40 yaşın altında meme kanseri tesbit edilen ailelerde
Erkekte meme kanseri tesbit edildiğinde
Ailesel meme kanseri öyküsü olanlarda
Kişisel veya ailesel yumurtalık (over) kanseri öyküsü varlığında
Her iki memede veya bir memede birden fazla odakta kanser saptanmışsa
Yüksek Risk
DCIS : %6 oranında 10 yıl içinde diğer memede kanser gelişir. Meme koruyucu operasyonlardan sonra tekrarlama şansı 10 yılda %17 dir.
LCIS : Meme koruyucu operasyonlardan sonra tekrarlama şansı 10 yılda %20-30dur. Bu risk göze alınmazsa bilateral mastektomi yapılmalıdır.
Atipik Hiperplazi tanısının varlığında ortalama 8-8,5 yıl içinde meme kanseri oluşumu riski 5 kat artar. Ailesel öykü de mevcut ise risk 11 kat artar.
Atipik hiperplazi varlığında 15 yılda kanser gelişme riski %8dir. Ailesel öykü de mevcut ise risk %20 dir.
Meme Kanserinde Erken Tanı
Meme kanseri günümüzde tedavi edilebilen bir hastalıktır.
Tam şifaya ulaşan hastaların %90’ı erken evrede tanısı konulan gruptandır.
Erken tanıdaki en önemli basamak bayanların kendini muayene etmeleridir.
Kendini muayenede saptanan her anormal bulgu doktor ile danışılmalıdır.
Kendini Muayene
Düzenli muayene ile kadınların %75’inde hayatlarının herhangi bir döneminde meme de kitle saptanır.
Kendinizi muayene etmekten ve gereğinde muayene ettirmekten korkmayın.
Muayene de farkettiğiniz her kitleyi doktorunuzla danışın.
Unutmayın saptanan her 10 kitlenin sekizi iyi huyludur.
Rutin Kontrol Kuralları
Risk gurubunda olmayan bayanlarda :
-20 yaşında kendini muayene - 3 yıldabir Dr. muayenesi
-30 yaşından sonra senelik Dr. muayenesi ve 2-3 yılda bir mammogram / USG
-40 yaşından sonra senelik Dr. muayenesi ve mammogram
Yüksek riskli kadınlarda program doktor tavsiyesine göre yapılır.
Kendini Muayene
Her ay adetten temizlendikten 3-4 gün sonra bir defa yapılır.
Belden yukarı tamamen soyulur , eşarp ve kolyeler çıkartılır.
Önce ayakta meme muayenesi yapılır asimetri-çekilme-şekil değişikliği-kitle.
Daha sonra sırt üstü yatarak kitle için muayene uygulanır.
Genellikle 3 ay içinde her bayan kendi normal meme yapısına alışır. Bu süre içerisinde her şüpheye düştüğünde doktoruyla bağlantı kurmalıdır.
Dokunma ile muayene mutlaka belli bir düzen ile yapılmalıdır (örneğin saatin hareket yönünde).
Meme Ağrıları
Hormonal değişiklikler (menstrual siklüs, doğum kontrol ilaçları)
Enfeksiyonlar (emzirmeye bağlı olan ve olmayanlar)
Kas ağrıları
Polikistik değişiklikler
Memenin gerçek kitleleri(selim,habis)
Meme dokusunun ağrıları (mastodini)
Memede Kitle
Selim kitle ve kistler: Memede Kitle (fibroadenom, basit kist, abse, hamartom...) kitlelerin %80’inin oluştururlar.
Habis Kitleler : (Katı veya kistik kitleler, enflamatuar karsinomlar)
Meme Ucundan Akıntı
Doğum öncesi veya emzirme dönemi sonrası süt salgısı
Süt kanallarının enfeksiyonlar
Selim süt kanallarının genişlemesi
Süt kanallarının selim kitleleri
Süt kanallarının habis kitleleri
Asimetri (Büyüklük Farkı)
Normal değişiklikler
Operasyonlara bağlı
İltihabi olaylar, Enflamasyon (selim-habis)
Selim veya habis kitlelere bağlı meme çapında değişmeler
Belirti ve Bulgular
Memede / koltuk altında ele gelen kitle
Meme ucundan akıntı
Meme ucunda veya cildinde kabalaşma ve - veya çekilmeler
Meme cildinde iyileşmeyen yaralar , geçmeyen kızarıklıklar veya bölgesel ısı artışı
Memenin çapında değişiklik
Ne Zaman Doktora Baş Vuralım?
Belirti ve bulguların varlığında
Yapılan kontroller sırasında saptanan şüpheli bulgular varlığında
Ailesel – Genetik risk faktörleri saptandığında
Yeni saptanan kitle veya memedeki herhangi bir sertlik varlığında, memenin şekil ve boyutundaki değişiklik , meme cildinde kabalaşma şişlik portakal kabuğu manzarası, zamanla geçmeyen kızarıklık ve sıcaklık artışı alanları, adetlerle ilgisiz ağrı alanları, meme ucunda çekilme , özellikle tek taraflı akıntılar...
Ultrasonografi
Güvenilir ve ucuz bir tetkik
Kist, kitle, kanal genişlemesi, LAP
Mammografide sert, şüpheli alanlar
Hamilelikte saptanan kitleler
Yoğun ve sert yapıdaki memeler
Silikonun değerlendirilmesi
İİAB’ye rehberlik yapması için
Mammografi mümkün olmadığında
Mammografi
Halen en tercih edilen tarama yöntemidir.
Hissedilmeyen kitle ve normal dışı durumları iyi belirler. (3 mm)
Maruz kalınan radyasyon yüksek değil
Ortalama 35-40 yaşları arasında rutin kullanımı tavsiye ediliyor.
Biyopsi
İnce İğne Aspirasyon Biyopsi (İİAB)
-muayene sırasında
-ultrasonografi eşliğinde
Tru - cut ile biyopsi
Açık Biyopsi
-ultrasonografi eşliğinde
-iğne ile işaretleme
*İİAB başarısız olduğunda açık biyopsiye başvurulmalı
Meme Kontrolü Öncesi Hazırlığı
Parfüm, pudra, cilt krem ve losyonları kullanmayınız.
İki parçadan oluşan üst parçası kolay çıkarılabilecek bir kıyafet tercih edin.
Boyunluk, flar, eşarp ve hatta boyuna takılan takılar çıkarılmalıdır.
Aynı kurallar ultrasonografi ve mammografi için geçerlidir.
Diğer Tanı Yöntemleri
Bilgisayarlı Tomografi
Dijital Mammografi
Manyetik Rezonans (MRI)
PET
Sintigrafi
Tümör Markerleri
Meme Protezleri (Silikon)
Silikonun etkisi ile kanserin oluştuğu saptanmamıştır.
Silikonu olan bayanlarda meme kanseri görülme sıklığı bazı çalışmalarda normal kadınlarınki ile aynı, bazı çalışmalarda ise daha düşük saptanmıştır.
Normal veya yüksek riskli kadınlarda takip ve tetkikleri etkilemez.
Meme Kanserinde Koruyuculuk
Hayat düzeni ve beslenme de değişiklikler
Uzun süreli emzirme (6 ay<)
Orta düzeyde uzun süreli egzersiz
Sık kontroller (Yüksek risk grubu için)
Östrojen inhibitörleri
Koruyucu mastektomi